Ga naar de inhoud

Het kompas

Er zijn verschillende noordrichtingen. Het kompasnoorden is waar het kompas heen wijst. Het magnetische noorden is waar het kompas heen zou wijzen als het niet door scheepsmagnetisme zou worden beïnvloed. Het ware noorden is richting de Noordpool. Het kompas wijst dus niet altijd precies naar de noordpool. Dit komt door de miswijzing die bestaat uit variatie en deviatie. Miswijzing tegen de klok in, oftewel van het noorden naar het westen is negatief. Miswijzing met de klok mee, oftewel van het noorden naar het oosten is positief.
De 32 streken van het kompas zijn hieronder in de tabel te vinden.

NNoord
11¼°NNNONoord   ten oosten
22½°NNONoordnoordoost
33¾°ONNONoordoost   ten noorden
45°NONoordoost
56¼°NONONoordoost   ten oosten
67½°ONOOostnoordoost
78¾°OONOOost   ten noorden
90°OOost
101¼°OOZOOost   ten zuiden
112½°OZOOostzuidoost
123¾°ZOZOZuidoost   ten oosten
135°ZOZuidoost
146¼°OZZOZuidoost   ten zuiden
157½°ZZOZuidzuidoost
168¾°ZZZOZuid   ten oosten
180°ZZuid
191¼°ZZZWZuid   ten westen
202½°ZZWZuidzuidwest
213¾°WZZWZuidwest   ten zuiden
225°ZWZuidwest
236¼°ZWZWZuidwest   ten westen
247½°WZWWestzuidwest
258¾°WWZWWest   ten zuiden
270°WWest
281¼°WWNWWest   ten noorden
292½°WNWWestnoordwest
303¾°NWNWNoordwest   ten westen
315°NWNoordwest
326¼°WNNWNoordwest   ten noorden
337½°NNWNoordnoordwest
348¾°NNNWNoord   ten westen
360°NNoord

Variatie

Variatie is dat deel van de miswijzing wat ontstaat, omdat de magnetische velden die van de zuidpool naar de noordpool over de aarde lopen niet recht naar de noordpool lopen, maar “slingerend”. Daardoor wijst het kompas op de ene plek iets teveel naar het Westen en op de andere plek iets teveel naar het Oosten. De variatie halen we uit de dichtbijzijnde variatieroos op de kaart.

Variatieroos

De magnetische velden verschuiven en de variatie verandert dus ook in de tijd. Als er in de kaart staat 10° W 2002 (8’E) betekent dat, dat de variatie 10 graden West was in 2002 en jaarlijks 8 minuten naar het Oosten verschuift. Dit staat in de variatieroos van zeekaarten. In de kustkaarten staat het niet, omdat deze toch jaarlijks opnieuw gekocht moeten worden, omdat die kaarten veel wijzigen.

Als we zouden willen berekenen wat de variatie is in 2013, dan berekenen we dat als volgt:
2013 ten opzichte van 2002 is 11 jaar later.
11 jaar x +8 minuten = +88 minuten, ofwel +1° 28′.
-10°
+ 1° 28′
-8° 32 ‘.
De variatie in 2013 is dus 8 ° 32’W.
Om deze som makkelijker te kunnen maken moet u zich bedenken dat -10° = -9° 60′.
-9° 60′ –
+ 1° 28′
-8° 32′ –

Let op: 8° 32’W is afgerond op hele graden 9°W, want 32′ is meer dan de helft van 60′ dus ronden we naar boven af (als afronden nodig zou zijn).

Deviatie

Deviatie is dat deel van de miswijzing, dat ontstaat door scheepsmagnetisme. De motor beïnvloedt bijvoorbeeld het stuurkompas. Omdat de kompasnaald altijd naar het noorden wijst en de boot met zijn scheepsmagnetisme om die kompasnaald heen draait is de deviatie afhankelijk van de koers. In de stuurtafel, ook wel deviatietabel genoemd, kan men de deviatie terugvinden die hoort bij een bepaalde voorgelegen kompaskoers. Hieronder een deviatietabel:

KompaskoersDeviatieKompaskoersDeviatie 
-4202,5° +2
22½°-2225° 0
45° 0247,5° -2
67½°+2270° -4
90°+4292,5° -5
112½°+5315° -6
135°+6337,5° -5
157½°+5360° -4
180°+4   

Het pijlkompas heeft ook last van deviatie. Gebruik die dus zo ver mogelijk van magnetische scheepsonderdelen.

Als we met het pijlkompas een peiling maken veronderstellen we de deviatie 0 omdat we natuurlijk geen deviatietabel hebben van een handpeilkompas, want het handpeilkompas heeft geen vaste plek aan boord.

Een deviatietabel geeft de deviatie per streek. Soms moet je dus middelen als je in het midden tussen 2 streken zit.

Hellingfout

Dit onderwerp is alleen voor TKN, niet voor KVB2

Helling van een schip heeft invloed op de kompasnaald omdat het verticale scheepsmagnetisme anders gepositioneerd wordt ten opzichte van het kompas (dat ook onder helling horizontaal blijft). Als het schip onder helling komt ontstaat er een aantrekkingskracht richting dat scheepsmagnetisme die te ontbinden is in een horizontale kracht (die zorgt voor een andere deviatie) en een verticale kracht (die geen invloed heeft op de kompasnaald) . Indien de helling verdubbeld, wordt ook de horizontale kracht verdubbeld en daarmee ook de hellingfout. De hellingfout is op noord – zuid koersen maximaal en op oost – west koersen 0. Dit komt omdat de horizontale kracht dan in de richting van het noorden of zuiden wijst waardoor de deviatie niet veranderd. Om de hellingfout te berekenen moet je eerst de ware koers omrekenen tot kompaskoers waarbij de hellingfout berekend moet worden. Dan bepaal je de hellingfout op de kompaskoers 0 graden. Dan wordt de koersfactor bepaald door de koersfactor uit de cosinusgrafiek af te lezen of door de koers in je rekenmachine te typen en op COS te drukken. Vervolgens bepaal je de hellingfactor, de hellingfout is tot 20 graden helling recht evenredig met de helling. Dus 2 x zoveel helling betekent dus 2 x zoveel hellingfout en een hellingfout van b.v. 4 graden bij 10 graden helling over stuurboord betekent een hellingfout van -4 graden bij een helling van 10 graden over bakboord. De hellingfout bereken je tenslotte door de hellingfout op een kompaskoers van 0 graden met de koersfactor en de hellingfactor te vermenigvuldigen.

Koersverbeteren

De formule voor het rekenen van kompaskoers naar ware koers onthouden we met het ezelsbruggetje:

KOMT DIE MAN VAN WERKENDAM?

(Kompaskoers, deviatie, magnetische koers, variatie, ware koers.)

Zet die optelsom recht onder elkaar (verticaal dus en niet horizontaal), zoals:

KK          (Kompaskoers)
DEV       (Deviatie)                          +
MK         (Magnetische Koers)
VA          (Variatie)                            +
WK         (Ware koers)

Vul de cijfers in die je weet en vul de onbekende in door deze te berekenen.

Als we van de kompaskoers (waar fouten inzitten) naar de ware koers (waar al wat fouten uitgehaald zijn) gaan rekenen noemen we dat koersverbeteren.

Rekenen van WK naar KK is koersverslechteren.

Een voorbeeld van koersverslechteren (we willen de kompaskoers weten):

Kk                          ?
Dev                        -2+
Mk                         98

Stel jezelf de vraag “Wat plus -2 is 98?
Antwoord = 100

Koersverslechteren

Bij koers verslechteren gebruiken we de magnetische koers om de deviatie op te zoeken in de deviatietabel, terwijl de deviatie in de tabel t.o.v. de kompaskoers wordt gegeven, maar die willen we juist berekenen en die weten we dus niet.

Als we bij zowel koersverbeteren als koersverslechteren de KK bovenaan laten staan en de WK onderaan blijft het altijd een optelsom. Veel boeken gaan bij koersverslechteren de WK bovenaan zetten en de KK onderaan, dat betekent dat de tekens draaien, + wordt -. Het is makkelijker om bij koersverslechteren de KK bovenaan te laten en gewoon de onbekende in te vullen.

Vragen en antwoorden